Нумай ачаллӑ ҫемьесене пӳрт лартма, хушма хуҫалӑха аталантарма е дача валли усӑ курма ҫӗр панине пӗлетпӗр ӗнтӗ. Чӑваш Енре паян ҫак ӗҫ малалла пырать.
Ҫак уйӑхӑн ҫурри тӗлне ҫӗр лаптӑкӗ илес текен 3 370 ҫемье черете тӑнӑ. Ун пеккисем пысӑк хуласенче уйрӑмах йышлӑ. Сӑмахран, Шупашкарта 1 209 ҫын черете тӑнӑ. Ҫак уйӑхӑн ҫурри тӗлне илсен, ҫӗрлӗ пулас текенсенчен 1 284-шӗн ыйтӑвне тивӗҫтернӗ. Улатӑр, Элӗк тата Канаш районӗсенче ҫӗр илме ирӗк тата кӑмӑл пур ҫемьесене кашнинех валеҫсе тухнӑ. Ыйтӑва Куславкка, Комсомольски, Пӑрачкав, Шӑмӑршӑ, Ҫӗмӗрле тата Етӗрне район территорийӗсенче те татса пыраҫҫӗ иккен. Ҫав вӑхӑтрах Ҫӗнӗ Шупашкар, Ҫӗмӗрле, Шупашкар тата Канаш хулисенче ку енпе йывӑртарах. Кунта, эпир ӑнланнӑ тӑрӑх, тӗп йывӑрлӑх — ҫӗр ҫитменнинче.
«Эпӗ нимрен те тӗлӗнместӗп», — теҫҫӗ вара хӑш чух теприсем. Чӑн та, нимрен те тӗлӗнмелле мар-тӑр ҫав. Акӑ, ҫакна ҫирӗплетсе паракан тӗслӗхсенчен пӗри.
Канаш районӗнчи пӗр ялта пурӑнакан 35 ҫулхи хӗрарӑм ака уйӑхӗн 21-мӗшӗнче йӗрке хуралҫисем патне пулӑшу ыйтма пынӑ. Хайхискер хӑйне пӗрле пурӑнакан арҫын мӑшкӑллани, ҫав вӑхӑтра лешӗ пуртӑпа хӑмсарни пирки пӗлтернӗ.
РФ Следстви комитечӗн Чӑваш Енти управленийӗн пресс-служби хыпарланӑ тӑрӑх, суйса евитлеме юраманни, суйсан пуҫиле майпах явап тыттарасси пирки хӗрарӑма тӗпчевҫӗсем асӑрхаттарнӑ. Анчах, эпир ӑнланнӑ тӑрӑх, лешӗ хӑйӗннех пенӗ.
Унтан… тӗпчев пуҫланнӑ. Анчах никам та никама та ирӗксӗрлеменни ҫиеле тухнӑ. Тӗпчевҫӗсем патне заявленипе пырас умӗнхи кун иккӗшӗ эрех ӗҫнӗ иккен. Ҫав вӑхӑтра арҫынӗ хӗрарӑма айккинелле чупатӑн тесе ӳпкеленӗ-мӗн. Ҫакӑн пек каланине хӗрарӑм ытла та йывӑра илнӗ курӑнать ҫав — тавӑрас тесе (кӑна хӗрарӑм каярах хӑех йышӑннӑ) йӗрке хуралҫисем патне ҫул тытнӑ.
Арҫынна кирпӗч ӑсатма шут тытнӑ хӗрарӑма халӗ хӑйне пӗр ҫуллӑха пӗтӗмӗшле режимлӑ колоние ямалла тунӑ.
Патшалӑх регистрацийӗ, кадастрӗ тата картографийӗ енӗпе ӗҫлекен федераци службин республикӑри управленийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, «дача амнистийӗпе» усӑ куракансен шучӗ ҫулсерен чакса пырать. «Амнисти» тени дача ҫурчӗсене, ҫӗр участокӗсене, уйрӑм ҫурт-йӗре тата гаражсене ҫӑмӑллатнӑ майпа шута илме май панине пӗлтерет. 2009 ҫулта ку меслетпе усӑ куракансем йышлӑ пулнӑ иккен-ха — ун чух 38 пин обьекта регистрациленӗ. Пӗлтӗр вара — 18 пин, кӑҫал — 6 пин ытларах кӑна.
Куҫман пурлӑха ҫӑмӑллатнӑ меслетпе Канаш (кӑҫал кӑна унта 736 объекта шута илтерттернӗ), Куславкка (625), Сӗнтӗрвӑрри (549), Вӑрнар (480), Тӑвай (385) районӗсенче пурӑнакансем хастар хутшӑннӑ. Шӑмӑршӑ, Хӗрлӗ Чутайсем, Шупашкар, Пӑрачкав тата Муркаш районӗсенче аплах мар иккен. «Дача амнистийӗпе» ҫыхӑннӑ ыйтусене маларах асӑннӑ управленин районсенчи пайӗсенче тӗплӗнрех ыйтса пӗлме пулать.
Темиҫе ҫул каялла салтака кайман яшсене арҫын вырӑнне те хуман. Хӗрсем те ун пек «юрӑхсӑр» каччӑсемпе калаҫсах кайман. Сывлӑх енчен хавшаннӑ пулин те яшсем салтака каясшӑн ҫуннӑ. Хальхи саманара вара ку ыйту тавра лару-тӑрӑ самай синкерлӗ.
Сӑмахран, Канаш районӗнчи Чӑрӑшкасси ялӗнче пурӑнакан яш-кӗрем ҫар хӗсметне хытах каясшӑн мар пулнӑ пулмалла, мӗншӗн тесен вӑл 2009–2012 ҫулсем хушшинче хӑйӗн патне военкомат ярса панӑ ятарлӑ чӗнӳ хучӗсене шута илмен, комитета пилӗк хутччен кайман, кайманнин сӑлтавӗ те ун пулман.
Йӗрлев комитетӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх ҫак ӗҫ-пуҫа пула Канаш районӗн суд ларӑвӗнче хайхи каччӑна салтака каймалли яваплӑхран тарса ҫӳренӗшӗн 50 пин штраф тӳлеттерме йышӑннӑ.
Шел пулин чӑннипех те каччӑсем хушшинче хӑйсен кӑмӑлӗпе салтака каяс текенсен шучӗ иртнӗ ҫулсенчен самай пӗчӗк. Ку лару-тӑрӑ мӗнле сӑлтавпа ҫыхӑнни — чӑннипех те кӑсӑклӑ. Ҫар хӗсметне тухмалли вӑхӑт тахҫанхи пек 2 ҫул та мар — ҫулталӑк ҫеҫ, ҫапах яш-кӗрем тӗрлӗ мелсемпе усӑ курса салтака каяссинчен хӑтӑлма хӗмленеҫҫӗ.
Канаш районӗнчи Шӑхасанти нумай хваттерлӗ ҫуртсенчен пӗринче, 11-мӗшӗнче, пурӑнакансем путвалта шыв тӑнипе, унтан ырӑ мар шӑршӑ хваттерсене хӑпарнипе халтан кайнӑ. Ҫуркуннеренпех ҫапла-мӗн. Ҫурт-йӗрпе коммуналлӑ тытӑмра ӗҫлекенсем килсе шыва уҫласа каяҫҫӗ иккен те, анчах кӑштахран каллех тулать.
Ҫакӑн сӑлтавне шыранӑ май ҫуртра пурӑнакансем канализаци пӑрӑхӗ шӑтӑк пуль тесе палӑртаҫҫӗ. Ҫурта тытса тӑракан компани вара хваттерте пурӑнакансене хӑйсене айӑплать. Вӗсем хӑйсем тӗллӗн путвал чавса пӗтернӗ мӗн-те ҫумӑр шывӗ лекет имӗш. «Дренаж тӑвасси пирки эпӗ темиҫе хутчен те сӑмах хускатнӑ», — тет иккен компани директорӗ Сергей Иванов. Анчах ку ӗҫе камӑн тытса тумалли пирки вӑл шарламан.
Ҫуллахи кунсене пурте чӑтӑмсӑр кӗтетпӗр пулин те вӗсем ыррипе кӑна мар асра юлаҫҫӗ. Ҫу вӑхӑчӗ ҫитнӗренпе республикӑра шыва путса вилнӗ тӗслӗхсем тӑтӑшах тӗл пулма тытӑннӑ.
Ытларикун, ҫӗртмен 25-мӗшӗнче, Канаш районӗнчи Янкӑлч ялӗнчи пӗвере 52 ҫулхи путса вилнӗ. Чӑваш Енчи Раҫҫейӗн ИӖМ ПУ пӗлтернӗ тӑрӑх асӑннӑ инкек ирхи 9 сехетре пулса иртнӗ. Хальлӗхе путса вилнӗ арҫын ӳсӗр е урӑ пулнине пат татса калаймаҫҫӗ-ха. Комсомольски районӗнчи Йӑлмахва ялӗнчи пӑтӑрмахра вара — вӑл ҫӗртмен 22-мӗшӗнче пулнӑ — 35-ри арҫын ӳсӗрле вутӑшсен аллине лекнӗ.
Кӑҫал республикӑра шыв таврашӗнче пуре 11 пӑтӑрмах сиксе тухнӑ пулнӑ. Вӗсенче 8 ҫын вилнӗ, 13 ҫынна ҫӑлма пултарнӑ. Ҫапла май пурне те асархаттарас килет — шыва кӗрсен инкек-синкек тухасран тимлӗхе ан ҫухатӑр.
Аса илтеретпӗр, официаллӑ майпа республикӑра 15 пляж ӗҫлет.
Тӑвай районӗнче пурӑнакансем тинех лӑш сывласа янӑ теме пулать. Ку хыпар ҫуран ҫӳрекенсемшӗн, тен, аплах та мар пулӗ-ха. Анчах Тутар Республикине тата Чӗмпӗр облаҫне каян-килен автомашина хуҫисем уншӑн хавасланма тивӗҫ. Ара, вӑл ҫулпа ҫӳресе курнисем Тӑвай–Чӑваш Чутей–Мӑн Кайпӑҫ ҫулпа ҫӳресси чӗр нуша пулнӑ теҫҫӗ. Вунӑ ҫул ытла юсаман ҫул япӑхсах кайнӑ иккен. 3 километр ытларах ытларах тӑршшӗ ҫула строительсем икӗ уйӑхран кӑшт сахалтарах вӑхӑтра юсаса пӗтернӗ. Ӗҫ калӑпӑшӗ вара пӗчӗк пулман-мӗн. Мӗншӗн тесен ӑна юсанӑ кӑна мар, сарнӑ та.
Ҫул юсани пирки каларӑмӑр та, Канаш районӗнчи Шаккӑл ялӗнче пурӑнакансем те халӗ хавасланма пултараҫҫӗ. Нумаях пулмасть ҫул-йӗрҫӗсем Канаш–Шаккӑл автоҫула та юсанӑ. Ӑна та сарнӑ, ҫул айккисене ҫирӗплетнӗ.
Сӑнсем (7)
Ҫӗртме уйӑхӗн 14-17-мӗшӗсенче Ӑренпур хулинче Пӗтӗм Раҫҫейри «Тӑван ялӑм юрлать» фестиваль-конкурс иртнӗ. Чӑваш Енрен унта Канаш районӗнчи Сиккассинчи «Салам» вокал ансамблӗ хутшӑннӑ.
Унта хутшӑнакансен тӑван тӑрӑхӗнчи мӗн авалтан пыракан юрӑ-ташӑ пултарулӑхне кӑтартма тивнӗ. Чӑваш Республикин культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Роза Шоркина ертсе пыракан «Салам» «Тӑрна», «Уй варринче», «Тӳттӗл» чӑваш халӑх юррисене шӑрантарнӑ. Композиторсен произведенийӗсене илсен, ушкӑн Аркадий Ӗҫхӗл сӑввипе Филипп Лукин ҫырнӑ «Вӑйӑ юррине» куракансен умне кӑларнӑ. Республикӑн Культура министерстви хыпарланӑ тӑрӑх, «Салам» юррисене куракансем кӑна мар, жюри те кӑмӑлтан йышӑннӑ. Конкурса хутшӑннипе пӗрлех ансамбль Ӑремпур облаҫӗнче вырӑнсене тухса ирттернӗ концертсене те хутшӑннӑ-мӗн. «Вокал ансамблӗсем» номинаципе «Салама» иккӗмӗш степеньлӗ дипломпа чысланӑ.
Ыран, ҫӗртмен 8-мӗшӗнче, Асхвари «Урожай» стадионра Канаш районӗн Акатуйӗ иртӗ. Уяв ирхринех, 10 сехетре пуҫланӗ те каҫхине вӗҫленӗ. Яланхи пекех сире спорт ӑмӑртӑвӗсем, культура программи кӗтӗ. Халь кӑна илтрӗр пулсан сире пурне те ҫак уява йыхравлатпӑр!
Мӗнле кӑна ӑмӑрту пулмӗ-ши... Ирхине (Акатуй пуҫлас умӗн пуль-ха) шкул ҫулне ҫитмен ачасем 60 метр чупӗҫ. Каярах вӗсем ҫӗр метр велосипедпа ярӑнса тупӑшӗҫ. Ӑмӑрту хатӗрӗ — велосипечӗ — хӑйсен пулмалла имӗш.
10 сехетре, Акатуя уҫнӑ вӑхӑтра мини-футбол ӑмӑртӑвӗ пуҫланӗ. Районти ял тӑрӑхӗсен, предприятисемпе организацисен ушкӑнӗсем ӗнерех, ҫӗртмен 6-мӗшӗнчех тупӑшнӑ, уяв вӑхӑтӗнче вара ҫак ӑмӑрту ҫӗнтерӳҫине палӑртмалла иккен.
Канаш районӗн Акатуйӗнче ытти енлӗ ӑмӑртусем те сахал мар: кашта ҫинче туртӑнасси; дартс пересси; кире пуканӗ йӑтасси; ал вӑйне виҫесси; волейболла вылясси; пӗрене ҫинче кӗрешесси; кӗрешӳ; вӗрен туртасси; тата ыт. те. Юланутҫӑсен ӑмӑртӑвӗ пирки те манмалла мар.
Юрӑ-ташӑ сасси кунӗпех янрӗ, техӗмлӗ апат шӑрши инҫетри ялсене те ҫитӗ пулӗ.
Этем темиҫе ӗмер хушши ҫанталӑка сӑнать пулин те унӑн пур вӑрттӑнлӑхӗсене пӗлсех ҫитереймест-ха. Ак, хальтерехри пулӑмсенех пӑхас — ҫу уйӑхӗн вӗҫӗ ҫитнӗ пулин те хӗвеллӗ кунсемпе пӗр танах ҫумӑр ҫӑвать, пӑр ӳккелени те пулкалать.
Ҫӑвӑн 26-мӗшӗнче республикӑра ҫанталӑк пӑсӑк тӑчӗ — ҫилӗ те таврара самай алхасрӗ, ҫумӑрӗ те хытӑ ҫурӗ. Республикӑн хӑш-пӗр районӗсенче вара ҫумӑрпа пӗрлех пӑр ҫунине те палӑртаҫҫӗ. Канаш хулинче аҫтӑрхан мӑйӑрӗ пек пӑр ӳкнӗ иккен. Вӗсем йывӑҫ, чие тӗмисемпе улмуҫҫисене, помидор, купӑста кальчисене шар кӑтартнӑ. Юрать-ха ҫак пулӑм ытти тӑрӑхсене айӑкран иртсе кайнӑ.
-9.7 °C